توسط پژوهشگران تاریخ علم دانشگاه تهران انجام شد
بررسی ادعای اعجاب انگیز یک ریاضی دان دوره صفوی
فقط سفر: محققان تاریخ علم دانشگاه تهران با بررسی رساله ای از یک ریاضی دان دوره صفوی، ادعای تعجب آور وی بر اساس هم راستایی روزانه خورشید با قبله اصفهان در ساعتی ثابت را مورد واکاوی قرار داده و نتایج پژوهش خودرا در قالب یک مقاله علمی منتشر نموده اند.
به گزارش فقط سفر به نقل از ایسنا، دکتر امیرمحمد گمینی، دانشیار پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران و زهرا پورنجف، دانشجوی دکتری تاریخ علم، با انتشار یک مقاله با عنوان «روش نویافته ی محمدباقر یزدی برای یافتن قبله ی اصفهان»، به بررسی ادعای این ریاضی دان دوره صفوی که مدعی است «اصفهان خاصیت خاصی دارد: خورشید در همه ی روزهای سال، دقیقاً بعد از ۷ ساعت و ۴۰ دقیقه از طلوع، در راستای قبله قرار می گیرد»، پرداخته اند.
دکتر گمینی، عضو هیات علمی پژوهشکده تاریخ علم در توضیح این تحقیق اظهار داشت: در سنت نجومی اسلامی، به طور معمول برای هر شهر جدولی تهیه می شد که ساعتهای قرارگیری خورشید در راستای قبله را نشان می داد. اما نکته جالب در ادعای یزدی این بود که او ادعا کرد اصفهان استثناست و این زمان در تمام سال ثابت است.
وی ادامه داد: ما جهت بررسی این ادعا، سه نسخه خطی از رساله یزدی را دقیقاً بررسی کردیم و محاسبات نجومی دقیقی انجام دادیم. نتایج پژوهش ما نشان داد که زمان واقعی قرارگیری خورشید در راستای قبله اصفهان در طول سال کمی تغییر می کند. اما عدد ۸ ساعت و ۳۰ دقیقه برای شهری مثل کاشان دقیق تر است.
دکتر گمینی اشاره کرد: بااینکه ادعای یزدی از نظر عددی دقیق نبوده، اما باید توجه داشت که اصل استدلال او صحیح بود و این موضوع، نشان از نبوغ هندسی و شهودی قابل توجه محمدباقر یزدی دارد.
ایشان در ادامه توضیحات خود به استفاده ایرانی ها از ابزارهای ویژه سنجش طلوع خورشید اشاره نمود و عنوان کرد: یکی از بخش های جذاب مقاله، بررسی ساعتهای آفتابی خاصی است که در ایران قرن دوازدهم هجری ساخته شده اند. برعکس ساعتهای آفتابی معمول که زمان محلی را نشان می دهند، این ابزارها زمان گذشته از طلوع خورشید را نمایش می دهند. دو نمونه از این ابزارها در موزه ی تاریخ علم دانشگاه آکسفورد نگهداری می شوند و نشان می دهند که در تعدادی شهرها، همچون اصفهان، تلاش هایی برای ساده سازی تعیین قبله با استفاده از زمان خورشیدی انجام شده است. در یکی از این ابزارها، خطی از زیر پای شاخص ساعت عبور می کند که نشان داده است خورشید بعد از گذشت زمان ثابتی از طلوع، در راستای مشخصی قرار می گیرد. این طراحی، با ادعای یزدی درباره ی قبله ی اصفهان همخوانی دارد.
دانشیار پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران ضمن اشاره به نتایج حاصل از این تحقیق اظهار داشت: نتایج این بررسی نشان داده است دستیافته های محمدباقر یزدی و ابزارهای نجومی دوره ی صفوی، یکی دیگر از شواهدی هستند که فرضیه ی افول علم در ایران قرن دهم هجری را به چالش می کشند. برعکس تصور رایج، علم در ایران اسلامی نه فقط در دوران صفوی زنده بود، بلکه با خلاقیت هایی مانند روش یزدی، درحال تحول و بومی سازی بود.
وی ادامه داد: این تحقیق نشان داده است که سنت های ریاضی و نجومی اسلامی، از بغداد تا اصفهان، پیوسته درحال بازآفرینی بوده اند. استفاده از ابزارهای دقیق، طراحی جداول کاربردی، و کوشش برای ساده سازی مفاهیم پیچیده، همگی نشان از پویایی علمی در این دوره دارند.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران، دکتر گمینی در انتها اظهار داشت: این مقاله، نه فقط یک ادعای تاریخی را بررسی می کند، بلکه نشان داده است که چه طور دانشمندان مسلمان، با نگاهی دقیق و خلاق، تلاش می کردند تا علم را در خدمت نیازهای معنوی و عملی مردم قرار دهند. بااینکه ادعای یزدی از نظر عددی دقیق نیست، اما روح آن، یعنی کوشش برای یافتن نظم در طبیعت، بازهم الهام بخش است. این مقاله، یادآور این نکته ی مهمست که علم اسلامی، حتی در دوره های متأخر، زنده، پویا و خلاق بوده است.
منبع: فقط سفر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب