به گزارش فقط سفر سفرهای درمانی و سلامت به سال های قبلا از میلاد مسیح برمی گردد، زمانی كه حمام كردن یك روش درمانی به حساب می آمد، رژیم غذایی یك نسخه درمانی بود و طبیعت، دوای درد شناخته می شد.
محمد علی فیاضی ـ كارشناس گردشگری ـ در یادداشتی با عنوان «جاذبه های گردشگری سلامت در كشورهای جهان» كه در اختیار ایسنا قرار داده به ریشه های این نوع گردشگری در مناطق مختلف جهان درحالی پرداخت كه سهم حال حاضرِ جهان از درآمد گردشگری سلامت با نزدیك به ۱۰ میلیون تن جمعیت درحال جابه جایی به بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار رسیده، اما با این حال در تازه ترین گزارش، رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به ناموفق بودن ایران در گردشگری سلامت اذعان كرده است.
در این یادداشت كه بیشتر به سرمنشأ سفرهای درمانی در یك طبقه بندی جغرافیایی پرداخته شده، آمده است؛ «پزشكی در كشورهای عربی اساسا متاثر از یونانیان و رومیان بوده، با این حال در قرون وسطای اروپا، پیشرفت های پزشكی در این مناطق به مراتب برتر بود و حتی امروزه، خاورمیانه یكی از مناطق عمده رشد گردشگری پزشكی است.
مصری ها بویژه روی بیماری های چشم متمركز شده بودند و تصور می گردد كه خط چشم سرمه در ابتدا برای ضد عفونی كردن چشم و بعد بعنوان لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می شد.
درمان زیبایی روح و جسم از ۳۴۰۰ سال قبل
با این حال، استفاده از لوازم آرایشی و زیبایی در مصر باستان، همچون روغن پوست، كرم صورت، حنا و رنگ مو و عطر به ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد بر می گردد. آفتاب سوختگی و درمان عرق سوز در سراسر منطقه رایج بوده، چون خورشید صحرا بسیار سوزان بود (قابل توجه گردشگرانی كه قصد بازدید از این مناطق را دارند).
مصری ها و بابلی ها از حمام كردن برای درمان روح و درمان بدن استفاده می كردند. در حالی كه حمام كردن در اروپا بر خواص سلامت بخش پزشكی و جسمی متمركز شده است، مصریان بر این باور بودند كه آن ها باید برای رسیدن به درجات بالاتر معنویت باید تمیز و زیبا باشند. پاك كردن پوست شامل لایه برداری و ماساژ پوست در یك حمام آب گرم با استفاده از ماست و عسل انجام می شده است.
گفته می شد كه ملكه كلئوپاترا ( ۶۹-۳۰ پیش از میلاد) حفظ طراوت و نرمی پوست خود شیر در وان، می ریخت و از آن استفاده می كرد، از این رو درمان «حمام كلئوپاترا» در آبگرم های مدرن رایج است. مصریان از حمام گرمایی استفاده می كردند، در حالی كه حمام عربستان و یا حمام بخار تركیه نقش اساسی در فرهنگ عثمانی داشته (حدود ۶۰۰ سال بعد از میلاد) و مركزی برای برپایی تشریفات و مراسم بود. محله های جداگانه ای برای زنان و مردان وجود داشته و همینطور از ماساژ دادن هم استفاده می شده است.
پزشكی عربی به استفاده از ایده اخلاط چهارگانه بقراط (صفرای زرد، صفرای سیاه، خلط و خون) و كیفیت متناظر آن ها (خلق بد، افسرده، بلغمی مزاج، و خونی) و طبیعت آن ها (گرم، خشك، مرطوب، و سرد) تمایل دارد. برای رسیدن به سلامت مطلوب این عناصر باید در هماهنگی و تعادل باشند. تأثیر نجوم و همینطور اراده خداوند هم بسیار مهم در نظر گرفته می گردد. رژیم غذایی و حمام كردن و همینطور داروهای گیاهی و طبیعی مانند سنا (دارچین)، میخك، جوز، قهوه و صندل برای تعادل بدن و ذهن مهم است. گل سرخ و روغن آن بعنوان مهم ترین گُل برای طیف وسیعی از مشكلات سلامتی به كار گرفته می شد. درمان های دیگری هم برای كمك به تعادل انرژی در درون بدن استفاده می شد. این خدمات عبارتند از هاله بینی، رنگ درمانی و نظایر آن. استفاده از طلا هم رایج بود، زیرا اعتقاد بر این بوده كه طلا برای كاهش تنش، احساس حقارت و خشم و هم تشویق برای تحقق پتانسیل ذاتی فرد مفید است.
طب كل نگر در گذشته به صورت عمده در ایران و تركیه رواج داشته، اما امروزه هم در خاورمیانه، هند، پاكستان، بنگلادش، افغانستان و مالزی به رسمیت شناخته شده است. این سیستم تركیبی از عناصری چون طب قدیم مصری و یونانی، سنت های چینی و هندی و حكمت شفا در ایران و خاورمیانه است.
در طب كل نگر بر این نكته تاكید می گردد كه درمان باید كل نگر بوده و باید به فرد به صورت كلی نگاه كرده و با در نظر گرفتن تعادل عناصر و با استفاده از داروهای گیاهی به درمان بدن پرداخت.
«طب» قدیم برای شیوه زندگی و رژیم غذایی اهمیت زیادی قائل است. تمركز «طب» قدیم روی مسائلی چون تنفس، احساسات (مشاوره و یا روان درمانی هم پرارزش تلقی می شود)، الگوی خواب، الگوهای تغذیه، زندگی كاری شخص، توانایی شخص برای استراحت و در نهایت وضعیت روحی او تمركز دارد. اصول كلیدی طب قدیم بر این موارد استوار است:
۱) برخواستن از خواب پیش از طلوع آفتاب و پیش از ساعت ۷ صبح
۲) خوردن یك صبحانه خوب و ناهار به اندازه معقول و یك شام كوچك حداقل ۲ ساعت پیش از خواب.
۳) انجام ورزش به صورت منظم برای حفظ سلامت بدن و ذهن
۴) داشتن مقدار كافی استراحت
۵) داشتن یك خواب نیمروز در پس از ظهر به مدت ۳۰ دقیقه. اگر خسته هستید یك روز را مرخصی بگیرید. یك حمام آب داغ با روغن های ضروری داشته باشید.
۶) معنویت را به زندگی خود وارد كنید. بعنوان مثال نماز، مراقبه و یا داشتن تفكر ساده از زیبایی در جهان.
۷) دیرتر از ساعت ۱۱ شب به رختخواب نروید.
۸) پرورش خواب خوب. تلاش كنید مدیتیشن یا ماساژ ملایم پیش از خواب داشته باشید.
دنیای مقدس چین، هند و ژاپن
سنت های سلامتی آسیا رویكرد كل نگری نسبت به درمان بدن، ذهن و روح و روان انسان بعنوان یك مجموعه واحد داشته است. روش درمان طبیعی آسیا ریشه در سنت و معنویت دارد و بنابراین معمولا برپایه سرمایه های طبیعی است. در ژاپن از حمام های سنتی استفاده می شده است كه به تازگی به صورت چشمگیری مورد استقبال گردشگران قرار گرفته اند.
«آن سن ها» یا همان حمام های سنتی چشمه های آب گرم ژاپنی است. با عنایت به این كه ژاپن كشوری است كه آتشفشان های فعال دارد، در این كشور هزاران «آن سن» وجود دارد كه به صورت سنتی تصور می شده كه موجودات روحانی در آنها زندگی می كنند كه دارای دانش روحانی بوده و می توانند راهنمایی كنند. موسسه حمام درمانی دانشگاه كیوشو در سال ۱۹۳۱ در همین راستا تاسیس شد و تا سال ۱۹۵۵ بیش از ۹۰ نوع تجهیزات پزشكی در محل چشمه های معدنی ژاپن وجود داشت، مانند چشمه های معدنی اروپا یا حمام های عربی، «آن سن ها» در واقع نوعی از فضاهای اجتماعی و سایت های تصفیه و مراسم آیینی هستند. درمان هایی چون ماساژ شیاتسو یا ریكی هم از ژاپن نشأت گرفته و الان در چشمه های معدنی غربی استفاده می شوند.
معنویت یكی از مهم ترین و ذاتی ترین باورهای آسیایی است و این بویژه در مورد هند بسیار رایج است. در بعضی از موارد ارتباط نزدیكی بین دین و زیارت وجود دارد، بعنوان مثال «كومبا ملا» كه شهرت جهانی دارد و در هند برگزار می گردد.
جشنواره های مقدس در هند «ملاس» نامیده شده و بخش مهمی از سنت زیارت هندو است. بزرگترین آنها «كومبا ملا» است كه یك جشنواره كنار رودخانه بوده و هر ۱۲ سال چهار بار در مكان های مختلفی چون الله آباد در محل تلاقی رودخانه گنگ و یومنا برگزار می گردد. تصور می گردد كه حمام كردن در این آب های مقدس بدن، ذهن و روح و روان را پاك كرده و گفته می گردد كه زائران را از تمام گناهان پاك خواهد نمود.
در نظریه جشنواره كومبا ملا مقرر است هر ۳ سال به صورت چرخشی در چهار شهر برگزار شود، اما بستگی به عوامل نجومی دارد. این جشنواره می تواند بیش از ۵ میلیون زائر را جذب نماید. گفته می گردد كه «كومبا ملا» نه تنها یكی از بزرگترین گردهمایی مذهبی در جهان، بلكه احیانا یكی از قدیمی ترین آنها هم است. با اینكه تحقیقات تاریخی درباره این جشنواره قطعی نیست، گمان می رود كه ریشه های آن به قرن ۹ و زمانی برمی گردد كه فیلسوفی به نام «سانكاراچاریا» سازمان «كومبا ملا» را در پرایاگا (الله آباد) بنا نهاد تا حكمای گوشه و كنار هند بتوانند در یك محل مركزی یكدیگر را ملاقات كنند. یكی از دلایل این دیدار تولید یك محیط برای درك متقابل میان فرقه های مذهبی مختلف بوده است. دلیل دیگر تولید فرصتی بود برای تعامل افراد معمولی با مردان مقدس كه معمولا منزوی هستند.
در فرخنده ترین ساعت و در فرخنده ترین روزِ این جشنواره، هزاران نفر از مردان مقدس از فرقه های مختلف در رودخانه استحمام می كنند. بعد از مراسم استحمام حكما میلیون ها نفر برای ورود به رودخانه می شتابند. زیرا برای یك هندوی مؤمن استحمام در سایت های «كومبا ملا» در این زمان فرخنده از اهمیت معنوی زیادی برخوردار می باشد. متاسفانه، این شور مذهبی اغلب منجر به له شدن صدها نفر از زائران و مرگ آنان به هنگام ورود به سواحل رودخانه می گردد. علاوه بر این، خیلی از هندوها سایت «كومبا ملا» را بعنوان بهترین مكان برای مرگ و مراسم خودكشی می دانند، هر چند تبلیغاتی روشنگرانه بسیاری برای كمرنگ كردن این سنت از جانب دولت انجام می شود، اما این رسم هنوز هم مورد استقبال بوده و انجام می گردد.
طب سنتی چینی هم پایه و اساس خیلی از درمان های آسیایی است، باآنكه روش های درمانی از كشوری به كشور دیگر متفاوت می باشد. اساسا پزشكی سنتی برپایه پرستش نیاكان و سحر و جادو بوده است، اما این اصول در طول اعصار، فلسفی تر و علمی تر و شده اند. شیوه های چینی برپایه تمركز فرد و عرضه یك تركیب منحصر به فرد از روش های درمانی بر مبنای «سه گنجینه» زیر استوار است:
۱) انرژی و یا نیروی زندگی، كه «كی یا چی» نامیده می شود
۲) «جینگ» كه جوهری است كه سرزندگی و طول عمر از آن نشأت می گیرد
۳) ذهن یا روح كه مسؤول آگاهی و توانایی ذهنی است.
در طب چینی تعادل میان «یین» (مردانه، گرم، پویا) و «یانگ» (زنانه، سرد، ایستا) محور اصلی است. فلسفه «یین» و «یانگ» بعدا به نظریه ۵ عنصر خاك، آتش، فلز، آب و چوب كه در آن هر یك از نیروها، نیروهای دیگر را تغذیه و پشتیبانی می كند تبدیل شد.
طب چینی مانند آیورودای هند، به یك رویكرد جامع و پیشگیرانه برای سلامتی شامل رژیم غذایی، جنبش، معنویت و سلامت روانی گرایش دارد. در این میان درمان هایی همچون طب گیاهی، طب سوزنی و همینطور ماساژ كه بر كانال های انرژی یا خطوط انرژی بدن تمركز می كنند، عرضه می گردد.
تایلند به دلیل ماساژ تایلندی اش، در تمام مراكز سلامتی سراسر جهان مشهور است. برای این كار لباس شخصی به فرد داده می گردد. این ماساژ شامل یك سیستم كشش، شل كردن مفاصل و كاهش تنش عضلانی همراه با حركات یوگا است. این روش حدود ۲۵۰۰ سال قدمت دارد. ماساژ دارای بعد معنوی و بعد فیزیكی بوده و معمول است كه ماساژور پیش از آغاز به كار، دعای كوتاهی برای بهبود سلامت بیمار می خواند.
نسخه آفریقایی برای درد
آفریقا دارای طیف گسترده ای از گیاهان بومی و دارویی است كه در طول قرن ها برای بهداشت و درمان استفاده شده اند. قبایل مختلف آفریقا به صورت سنتی برای انواع درمان ها، با استفاده از شن و ماسه بیابان، گل و یا خاك رس از زمین، نمك از اقیانوس ها و گیاه و سبزی از جنگل به طبیعت تكیه داشته اند. مردم قبایل ماسایی در كنیا و تانزانیا بعد از حمل بارهای سنگین و یا شكار در تمام طول روز پشت و شانه های یكدیگر را ماساژ می دادند.
جنگجویان زولو شیوه های متفاوتی برای آماده سازی خود برای مبارزه با استفاده از تكنیك های فیزیكی، روانی و معنوی داشتند. بوشمن های باستان در كشورهایی مانند بوتسوانا از تركیبی از ضربه زنی و رقص صوفیانه برای درمان بیماری ها استفاده می كردند، به خصوص در جنوب آفریقا كه در آن خطوط راه آهن برای پشتیبانی از برنامه یافتن طلا گسترده شده بود.
سفرهای دریایی به علت هوای سالم دریا و آب و هوای گرم بعنوان یك تجربه سلامتی در نظر گرفته می شدند. در اطراف دماغه و اقامتگاه های تفریحی معروف و هتل ها و تفریح گاه هایی كه در كوه ها و مناطق خشك منطقه تولید شده بودند، گوگرد و چشمه های آب گرم هم كشف شده است. حتی تصور می شد اقامت در آفریقا به بهبود بیماری های ریه كمك می نماید.
با این حال شواهد اصلی گردشگری سلامتی و تندرستی در آفریقا مربوط به توسعه ایستگاه های تپه مانند، چشمه های معدنی و استراحتگاه های ساحلی و قلمروهای دیگری است كه در خدمت سلامت و رفاه جامعه خارج از كشور بوده است.
پزشكانی با ۴۰۰۰۰ سال تجربه
مردمان بومی در منطقه اقیانوس آرام (از جمله بومیان استرالیا و مائوری نیوزیلند) همواره از داروهای سنتی گیاهی، ماساژ و باورهای عمیق معنوی به روشی كل نگر برای حفظ سلامتی و افزایش تندرستی خود استفاده می كردند. خیلی از محصولات كه امروزه در چشمه های معدنی مدرن استرالیا یافت می شوند، برای بیش از ۴۰۰۰۰ سال توسط بومیان استرالیا (به عنوان مثال محدوده لیتیا) استفاده شده اند.
روتروها در نیوزیلند چشمه های آب گرم متعددی در كوه های آتشفشانی اطراف خود دارند. مردم مائوری در اصل جذب چشمه های آب گرم شده و روستاهای زیادی در منطقه ساختند. انگلستان شهر مدرن روتروها را در سال ۱۸۳۰ یافت و بعد از آن اثرات درمانی چشمه های آب گرم توسط انگلیسی ها كشف شد.
مردم مائوری در آوردن صنعت گردشگری به داخل این شهر نقش مهمی داشته و تیمی از راهنمایان خوش برخورد را برای نشان دادن این منطقه به اروپایی ها تشكیل دادند. بعد از مدتی آوازه این شهر در همه جا پخش گردید و گردشگران كنجكاو از اروپا و آمریكا از آن بازدید نمودند.
از اوایل قرن بیستم، این شهر دارای صنعت گردشگری شد كه حول محور چشمه های آب گرم می چرخید و میلیون ها نفر به خاطر قدرت درمانی آب چشمه های معدنی غنی به سمت آن كشیده شدند. مجموعه حمام روتروها به سبك تودور در سال ۱۹۲۰ میلادی تولید شده است. »