بررسی رفتار حاشیه ساز از نگاه یك باستان شناس
تلخند توریست سیستان چطور به گریه تبدیل شد؟
جلب توجه برخی مردم با حفاری محوطه های تاریخی و قاچاق نه فقط این روزها و سالهای گذشته که از دوره های تاریخیِ قبل تر نیز در ذهن و فکرشان نقش بسته بود، چه زمانی که آب، تاریخِ جیرفت را بالا آورد و غارت ها رخ داد و چه سالهای دورتر وقتی سگزآباد قزوین را غارت کردند و چه امروز که بخش زیادی از تپه های تاریخی شبیه به پنیرهای سوئیسی سوراخ شده اند و حتی هستند کسانی که از روی طنز و برای گرفتن دنبال کننده بیشتر در صفحه های شخصی شان با لبخند و رضایت تیشه به ریشه تاریخ می زنند.
به گزارش فقط سفر به نقل از ایسنا، رفتار بلاگر یا همان لیدر گردشگری حاشیه ساز در محوطه ای تاریخی در سیستان و بلوچستان که هرچند میراث فرهنگی آنرا محوطه ای فقط شناسایی شده و نه ثبت شده در لیست آثار ملی می داند، این دفعه و بخاطر دردآور بودن لحظات تلخندی که آقای توریست در زمان جابه جا کردن اسکلت ها و آثار تاریخی پراکنده شده در محوطه ی قلعه دارد، آن قدر بازتاب گسترده ای پیدا می کند که نخست مونسان به اعتراض ها پاسخ داده و قول پیگیری می دهد و از طرف دیگر معاون میراث فرهنگی دومین استان پهناور کشور پیگیری ها را تا رسیدن به نتیجه ادامه می دهد؛ که نتیجه اش اعلام ثبت ملی نبودن محوطه می شود و در نهایت یگان حفاظت میراث فرهنگی وارد گود می شود و با تکرارِ مکررات قوانین و ضوابط میراث فرهنگی قول پیگیری می دهد و اعلام می کند که آن شخص متخلف را دستگیر کرده است.
هر چند آن شخص در نهایت پست اینستاگرامی خودرا حذف نمود و از همه عذرخواهی نمود، اما بخش دوم رفتارش موجب نشد تا واکنش ها نسبت به ارتباط اولیه ی وی با آن محیط تاریخی از ذهن ها پاک شود و با واکنش هایی از طرف متولیان میراث فرهنگی آن هم پس از سروصداهای زیادِ رسانه ها و فعالان میراثی و حتی لیدرهای گردشگری در سراسر کشور همراه بود، باستان شناسان نیز اعتراضات زیادی را مطرح نمودند، آنها این رفتار را مشابه با رفتارهای مختلفی که هر روز به صورتی بر سر بناهای تاریخی کشور می آید می دانند و معتقدند به انجام اقدامی بنیادی. اقدامی که کارش باید فراتر از «فرهنگ سازی» در این روزها باشد.
ضدارزش را به ارزش تبدیل نکنید
مصطفی ده پهلوان – رئیس موسسه دیرینه شناسی دانشگاه تهران و استاد دانشگاه تهران - نیز بعنوان یکی از کسانی که نسبت به این رفتار عکس العمل داشت، درگفت وگو با ایسنا می گوید: این مساله از زاویای مختلف باید بررسی شود، نباید به آن دیدی تک بُعدی داشت، دولت باید بر فضای مجازی کنترل داشته باشد، هر چند اساسا پلیس فتا، یگان حفاظت و موارد دیگر اساسا پیگیری هایی در نظارت بر فضای مجازی دارند اما از طرف دیگر باید توجه داشت که قبح و زشتی برخی رفتارها در جامعه از بین نرود تا یک ضد ارزش به ارزش تبدیل نشود.
او با تاکید بر این که رفتارِ یک لیدر گردشگرِ جوان به یک بحث های روانکاوی اجتماعی و یک نوع جامعه شناسی برمی گردد، ادامه می دهد: معتقدم باتوجه به پخته نبودن جامعه در این عرصه، باید برنامه سازان ملی با ساخت برنامه های مستند، آموزش های مناسبی به مردم بدهند، اما نباید به هر قیمتی حتی با ساختِ سریال های سطحی سراغ این کار بروند، باید فکر کنند چطور می توان اهمیت میراث را نشان داد.
وی با اشاره به این که نباید به هر قیمتی به دنبال جمع کردن مخاطب و بالابردن بازدیدکننده های زیاد برای صفحات شخصی در فضای مجازی یا در برنامه های تلویزیونی بود، ادامه می دهد: برنامه باید سازنده و مخاطب محور باشد، زمانی که سریالی مانند «زیرخاک» ایجاد می شود و مورد استقبال زیاد مردم قرار می گیرد، زحمت های چند ده سال دوستداران میراث کشور را به آب می دهند.
رییس موسسه دیرینه شناسی دانشگاه تهران با اشاره به فیلمنامه ای که مدتی قبل توسط یکی از کارگردان ها برای اظهارنظر به وی داده شده است، می گوید: آن فیلمنامه با محوریت دیرینه شناسی و گنج یابی توسط یک نفر بود که در همه فیلم به دنبال گنج زنی، فروش و دلالی آثار تاریخی بود، در واقه بنظر می رسد آن کارگردان فقط دنبال آن بود که چنین چیزی را بسازد، چون معتقد بود مردم دوست دارند.
وی با اشاره به این که افراد ناآگاه زیادی در فضای مجازی فعال می باشند که دوست دارد اینفلوئنسر شوند یا مدرس گردشگری باشند، اما معین نیست آنها اموزه های خودرا از کجا وام می گیرند، ادامه می دهد: در این شرایط است که شخصی که خودرا یک اینفلوئنسر یا لیدر گردشگری معرفی می کند به آسانی رفتار نابهنجار خودرا در صفحه شخصی خود در اینستاگرام می گذارد و حرف می زند.
او با تاکید بر این که اگر در این موارد کسی جلوی این رفتارها را نگیرد، اساسا رفتارهای نفر بعدی بدتر می شود، می گوید: این تنوع رفتارها در جایی جزء هنجارها و در نقطه ی دیگری جزء ناهنجاری های اجتماعی در فضای مجازی شمرده می شود.
استفاده از واژه فرهنگ سازی در مقابل این رفتارها لوث شده
او با تاکید بر این که لزوم داشتنِ تعهد و مسئولیت اجتماعی توسط باستان شناسان و حتی مردم برای حفاظت از آثار و محوطه های تاریخی ادامه می دهد: کسانی مانند موزره داران، راهنمایان تور، خبرنگاران و کسانی که نسبت به این قضایا قدری آگاه تر هستند باید جدی تر، زشتی های تخریب آثار تاریخی را به مردم نشان دهند، در حقیقت اگر ما به تجربه ی بشر در گذشته توجه می کردیم تا این حد در حوزه های زیست محیطی گرفتار لطمه نمی شدیم.
وی با اشاره به رفتار آن توریست حاشیه ساز در محوطه ای تاریخی در سیستان و بلوچستان؛ می گوید: من می توانستم به علت ناآگاه بودن آن شخص، فقط در صفحه ی شخصی اش پیام دهم و تاکید کنم که رفتار درستی نداشته است، اما معتقدم باید یک دفعه این رفتارها و واکنش ها به آن انعکاس پیدا می کرد که زشتی کار را همه می فهمیدند.
او حتی به پیام های بعضی از باستان شناسان که معتقد بودند نباید احساساتی شد و این اسکلت ها متعلق به دوران اسلامی است و احیانا تا دو ماه دیگر پودر می شوند، اشاره می کند و می افزاید: حتی اگر اسکلت ها متعلق به دوران اسلامی یا متعلق به ۵۰ سال قبل هم باشند، باز برای عتیقه شناس اهمیت دارد.
ده پهلوان با تاکید بر این که ما نمی توانیم در اثر بی توجهی میراث و شرایط محیطی موجود، میراث فرهنگی را لگدمال نماییم، می گوید: معتقدم مدیران و مسئولان و «NGO»ها و مردمی که دلسوز این حوزه هستند نباید هیچ وقت به این فکر کنند که از قوه قهریه استفاده کنند، چون این قوه نیز اگر هم بخواهد حتی به صورت جدی ورود پیدا کند نمی تواند جلوی این هجمه ها را بگیرد.
وی این هجمه ها را این طور توصیف می کند: هجمه هایی که از تخریب محوطه ها در اثر پروژه های عمرانی به وجود می آید، یا هجمه هایی که مردم کلنگ به دست در تپه ها و محوطه ها و شهرهای باستانی ایجاد می کنند. از طرف دیگر هجمه هایی که از وندالیسم، تخریب و ریختن زباله در محوطه هایی تاریخی به وجود می آید تا حتی برخوردِ افرادی مانند برخی تورلیدرها که به این شغل خدشه وارد می کنند.
او قرار گرفتن محوطه های تاریخی درا ین شرایط را فقط به علت نبود فرهنگ سازی نمی داند و معتقد است: استفاده از کلمه «فرهنگ سازی» در این موارد تبدیل به یک واژه لوث شده است.
جای باستان شناسان در مدرسه های ابتدایی کجاست؟
این استاد دانشگاه با تاکید بر لزوم توجه به حضور باستان شناسان در مدارس ابتدایی می گوید: ما باید به آموزش کودکان در مدارس ابتدایی دقت نماییم. می دانم دست کم ۵۰ نفر از دانشجویان ما در مدارسِ شهر تهران فعالیت می نمایند، تعدادی نیز درباره ی دیرینه شناسی در مدارس غیرانتفاعی تدریس می کنند، اما مساله این است که در مدارس دولتی استقبالی از این اتفاق نمی گردد.
وی به تلاش هایی که برای صحبت با مسئولان آموزشی کشور داشته تا دست کم باستان شناسان آموزش هایی را در مدرسه های دولتی به دانش اموزان بدهند، اما موفق نبوده، اشاره می کند و می گوید: همیشه این سوال را داریم که چرا آموزش و پرورش عتیقه شناس استخدام نمی کند؟ ما باید در مدارس به کودکان آموزش دهیم، آنها باید از وجوه و اهمیت دیرینه شناسی و حفاظت از میراث فرهنگی شان اطلاع داشته باشند.
مردمی که خاک تپه را با لودر بار کامیون می کنند، خاک هایش را جای دیگری الک می کنند تا شی فلزی دربیارند یا برای باستان شناسان تصویر اشیایی را می فرستند و درخواست بررسی اصالت آنها را دارند
او تاکید می کند: ما اگر به کودکان خوب آموزش دهیم، می توانیم آینده و حفاظت از اثار تاریخی را تضمین نماییم و دیگر نیازی به حضور نگهبان در کنار هر تپه و محوطه ی باستانی نداریم.
وی با مقایسه ی وضعیتِ محوطه های تاریخی کشور با محوطه های تاریخی کشورهای دیگر، می گوید: بعنوان مثال وضعیت در ترکیه بسیار بهتر از ماست، آنجا گردشگر زیاد دارد چون پول در می آورد و مردمِ روستایی که کنار خانه هایشان یک تپه باستانی است می دانند که این تپه برایشان یک گنج واقعی و استثنایی است، اما مردم روستاهای ما چه؟ آیا از گردشگری به درآمد رسیده اند؟ آیا سودگردشگری به جیب مردم می روند؟
او به راه اندازی بوم گردی های موفقِ کشور که بواسطه ی قرار گرفتن در کنار یک محوطه ی باستانی تعدادشان به انگشتان یک دست هم نمی رسد، اشاره می کند و ادامه می دهد: بهترین راه، بُردنِ گردشگری به بطن جامعه است. وقتی مردم بدانند این تپه چقدر باارزش است، اجازه نمی دهند جوانان شان با موتور روی آن بروند و روستایی اجازه نمی دهد تپه را با لودر بار کامیون کنند و خاک هایش را جای دیگری الک کنند تا شی فلزی در بیاورند یا کسی به خود اجازه نمی دهد که برای من بعنوان یک عتیقه شناس تصویر شی را بفرستد و بگوید برایش کارشناسی کنم که آن شی اصل است یا تقلبی.
۹۸ درصد مردم ایران به شکلی با مقوله عتیقه درگیرند
ده پهلوان با اشاره به این که امروز ۹۸ درصد مردم ایران به شکلی به مقوله عتیقه درگیرند، می گوید: معتقدم باستان شناسان نیز به آموزش نیاز دارند، چون ما در دیرینه شناسی نیز گرفتار فقر نظری و اجتماعی هستیم، باستان شناسان ما باید آموزش بگیرند که چطور با مردم ارتباط گرفته و اگر در زمانِ انجامِ کار مردم کنار ترانشه جمع شدند از نیروی انتظامی نخواهند ان ها را پراکنده کند.
او با اشاره به لزوم استقبال از حضور مردم در کنار محوطه های باستانی در حال کاوش، ادامه می دهد: باید از حضور مردم استقبال کرده و به مردم به صورت عملی نشان دهند که یک عتیقه شناس دنبال چه چیزی است؟ مردم شنیده های مختلف، دروغ ها و چهل کلاغ های زیادی را در فضای مجازی می بینند و می خوانند و می شنوند و گاهی نیز آنها را باور می کنند، بنا بر این اگر به چشم خود ببینند که عتیقه شناس دقیقا چه کار می کند و چه چیزی به دست می آورد، بهتر است.
به اعتقاد رئیس موسسه دیرینه شناسی دانشگاه تهران در این شرایط است که مردم دیگر شایعات پخش شده در فضای مجازی که تیم عتیقه شناس در الموت، یک تن طلا به دست اورده را به آسانی قبول نمی کند، چون معتقد به شفاف سازی از طرف عتیقه شناس می شود.
امروز ۹۸ درصد مردم ایران به شکلی با مقوله عتیقه درگیرند، اگر آموزش کافی به باستان شناسان داده شود که چطور با مردم ارتباط گرفته و در زمانِ انجامِ کاوش اجازه حضور ان ها را در کنار ترانشه ها بدهند، شاید بتواند به باز شدن ذهنیت مردم کمک کند
وی با اشاره به برخی رفتار و اموزه های اشتباه به کودکان و نوجوانان در زمان حضور در موزه، بیان می کند: وقتی یک کودک یا نوجوان را به موزه می بریم بطور دائم به وی می گوییم ساکت باش یا حرکت نکن، در این شرایط به مرور تنفر از موزه و آثار تاریخی را به او تزریق می نماییم، آن هم شخصی که باید انرژی خودرا در فضای موزه ای تخلیه کند و در این شرایط وی فقط لحظه شماری می کند که از ان سالن بیرون رود و هیچ وقت دیگر فرصت نمی کند به آن سالن برگردد.
جامعه هنوز به بلوغ فکری میراثی نرسیده
این استاد دانشگاه با تاکید بر این که متاسفانه هنوز جامعه در حوزه ی میراث فرهنگی به بلوغ فکری و آگاهی و پختگی مناسب نرسیده است، ادامه می دهد: درکِ مسایل در رابطه با باستان شناسی، ماهیت محوطه های باستانی و اهمیت میراث فرهنگی طبیعی، مادی، غیرمادی و ناملموس هنوز نزد مردم آن قدر نیست، بدین سبب ما باید به شکل های مختلف وارد شویم و ماهیت این محوطه ها را برای مردم مشخص نماییم.
وی با اشاره به بیان این که تا کنون چقدر به زبان مردم از گذشته ها قصه نوشتیم، رسانه ها چه قدر به این موضوعات پرداختند، چه تعداد انیمیشن با موضوعات در رابطه با آن ساخته شد، اظهار می کند: متاسفانه هنوز انجام این کارها به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد، اگر تلاش می کردیم تا هر سال ۵۰ انیمیشن با این موضوعات بسازیم و حتی برنامه های درقالب طنزمان بتوانند به درستی اهمیت این کار را نشان دهند، می توانستیم بگوییم قدم های موفقی برداشته ایم، نه این که دیدگاه ها را نسبت به دیرینه شناسی بد نماییم.
سال ۱۹۶۶ ما در ایران به چه فکر می کردیم و مردم اروپا به چه؟
رییس موسسه دیرینه شناسی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه متاسفانه آینده ی روشنی را در حوزه میراث فرهنگی در کشور نمی بینم، می گوید: اگر بخواهیم به همین رویه پیش رویم، به جرات می توانم بگویم بیش از ۵۰ درصد میراث خودرا از دست می دهیم. چون حالا هیچ محوطه و تپه تاریخی در کشور نداریم که سالم باشد.
او به محوطه هایی مانند "جیرفت" و "سگزآباد" اشاره می کند و می افزاید: ما محوطه هایی را داریم که از سال ۴۰ شمسی یا قبل تر مورد تخریب قرار گرفتند، سگزآباد سال ۴۲ و توسط مردم حفاری شد. این آگاهی نداشتن و درک نکردن ارزشِ محوطه های تاریخی، شاید از ۶۰ سال قبل شروع شد، بنظر می رسد قاجارها نیز نتوانستند این اهمیت را نشان دهند.
وی با اشاره به اینکه خرده اطلاعات و تاریخچه دیرینه شناسی در اروپا از حدود ۷۰۰ - ۸۰۰ سال قبل وجود دارد و آنها از آن زمان به دنیای گذشته فکر می کنند، اضافه می کند: در ان زمان کسی مانند داروین روی کار می آید و ۱۹۶۶ آقای اشوول مجموعه آثار تاریخی خودرا به دانشگاه آکسفورد هدیه می کند و آن دانشگاه در همان سال آثار وی را در فضایی بعنوان موزه در معرض نمایش قرار می دهد.
اگر با همین رویه جلو برویم بیش از ۵۰ درصد آثار تاریخی مان را از دست می دهیم، همانطور که در سالهای گذشته بخش زیادی از محوطه های جیرفت و سگزآباد را از دست دادیم، شاید اگر مانند مردم اروپا در ۷۰۰ سال قبل موزه تاسیس می کردیم، کارمان به این تخریب ها نمی رسید
این عتیقه شناس با اشاره به این که مردم ما در ایران در آن زمان یعنی ۱۹۶۶ به چه چیز فکر می کردند، می گوید: اگر امروز هم قدری با آن واقعیت روبه رو می شدیم و اهمیت محوطه های تاریخی خودرا درک می کردیم، با برنامه ریزی می توانستیم تا حدودی عقب ماندگی فکری در حوزه میراث فرهنگی را برطرف نماییم.
او استفاده از ظرفیت رسانه ملی و تهیه برنامه های کارشناسی شده و حتی مدیاهای مختلف، انیمیشن و فیلم های مستندِ خوب را راهی برای جبران این عقب ماندگی ها می داند و می گوید: باید بوسیله فضای مجازی و رسانه های جمعی این زمان طولانی که حداقل ۱۰۰ سال از نظر فکری عقب تر از کشورهای توسعه بافته هستیم را جبران نماییم، اقدامی که قسمتی از ان بر عهده ی مردم و بخشی به عهده ی مدیران است.
اگر چگاسفلی در ترکیه بود...
این استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه اگر محوطه تاریخی چگاسفلی در ترکیه پیدا می شد، عکس العمل ها متفاوت تر از ایران بودند، ادامه می دهد: اساسا مسئولان شان همه ی پروژه های کشاورزی را تعطیل می کردند. شاید در خاورنزدیک فقط پنج محوطه مانند شوش تاریخی داشته باشیم که آن هم در اثر ناآگاهی مردمِ شوش در حال از دست رفتن است. محوطه ای تاریخی که می تواند آینده ی مردم شهر را درخشان کند و گذشته درخشان آنها را به دنیا ارائه کند، اما متاسفانه با دست ِ خودِ مدیران در حال نابودی است.
او با اشاره به وضعیت حفاظت از بافت های تاریخی در کشورهایی مانند ترکیه و انگلیس و فرانسه و ایتالیا ان هم در شرایطی که اساسا مدیران شهری کشور با خیلی از ان ها آشنا هستند، می گوید: ما بافت های تاریخی خودرا چطور نابود می نماییم، اما بافتِ شهرهایی مانند براتیسلوا - پایتخت اسلواکی – به همان صورت قدیم خود نگه داشته می شوند و وقتی قصد ایجادِ بافتی جدید دارند، آنرا در جنوب دانوب ایجاد می کنند.
ده پهلوان در مقایسه این رفتار با بافتی تاریخی در کشوری دیگر و رفتار با بافت تاریخی تهران می گوید: اگر این کار را برای تهران انجام می دادند، در منطقه ری شهری ساخته نمی شد و حتی تَل خاک آن به جا می ماند موفق تر بودیم. ما حتی به معماری مذهبی هم رحم نکردیم، وقتی بافت تاریخی مسجد جامع را از بین بردند، آیا روحانیون ما اعتراض کردند؟ ما هیچ اعتراضی ندیدیم. حالا معماری مسجد در خیلی از مساجد ما به تنها چیزی که شبیه نیست اِلمان یک مسجد است، در حقیقت در حال تبدیل شدن به یک بی هویتی هستیم که آن در آینده ای که به سمت آن می رویم به ایران و اسلام ربطی ندارد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب