گفت وگو با محمد شادروی منش
می توانیم تاریخ را از ادبیات استخراج كنیم؟
محمد شادروی منش با بررسی چگونگی استخراج تاریخ از ادبیات می گوید: مورخان راستین موظف می باشند خاطرات، سفرنامه ها و مطالبی را كه به صورت تاریخ شفاهی هستند با هم سنجش كنند و بتوانند از بین آنها تاریخ علمی دقیق بی طرفانه ای استخراج كنند.
این عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی در گفت و گو با ایسنا، درباره وضعیت حفظ تاریخ شفاهی و میراث مستند خصوصاً در روزگار کرونایی و تاثیرگذاری آن بر ادبیات و همین طور تاثیرپذیری اش، اظهار نمود: تاریخ شفاهی در قسمتی از روند کلی تاریخ نگاری و پایه اصلی آن تاریخ است اما این که چقدر بتوانیم این تاریخ را از ادبیات استخراج نماییم، مقوله جدایی است. تا قبل از گسترش رسانه های تعدادی از قبیل روزنامه ها و در ادوار قبل تر رادیو و تلویزیون، جمع آوری منابع اطلاعاتی به گونه متفاوتی بود؛ یعنی اگر ما بخواهیم از ادبیات قدیم مان اطلاعات تاریخی استخراج نماییم، ناگزیریم هم به منابعی که مستقیما به علت ثبت وقایع تاریخی نگاشته شده اند و هم متون ادبی ای که بطور ضمنی مطالب تاریخی در مطاوی خودشان دارند، مراجعه نماییم.
او اضافه کرد: اما مقوله تاریخ شفاهی از مغرب زمین، و در بعضی از دانشگاه های اروپا و آمریکا شروع شده و خصوصاً در دهه های اخیر این کار صورت گرفته و موج آن خود به خود به ایران هم رسیده، و سازمان های دولتی تا حدودی متولی این کار شده اند. پایگاه اصلی تاریخ شفاهی کشورهای مغرب زمین بوده ولی سازمان هایی هم از قبیل کتابخانه ملی و حتی مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری و سازمان های دولتی از این قبیل مسئولیت این کار را بر عهده گرفته اند.
شادروی منش سپس به ثبت تاریخ شفاهی توسط دانشگاه ها اشاره و بیان نمود: برخی از سازمان های کوچک هم در دل خودشان چنین پایگاه هایی را بوجود آورده اند؛ همچون دانشگاه ها. بعضی از دانشگاه ها به جمع آوری حافظه سازمانی خودشان اقدام نموده اند؛ مثلا در دانشگاه خوارزمی چنین اقدامی شده است و با پیشکسوتان دانشگاه آغاز به گفت و گو و استخراج اطلاعات کرده اند. از دل مطالب مربوط به دانشگاه، قسمتی از تاریخ معاصر ایران هم اخراج شده که این تاریخ شفاهی مورد نظر اهلش، همان تاریخ معاصر است و به تاریخ گذشته ایران ارتباطی ندارد که ما بخواهیم ضرورتا مطالب را از متون ادبی استخراج نماییم.
این مدرس زبان و ادبیات فارسی در ادامه اظهار داشت: اما این به مدلول آن نیست که متون ادبی امروز ما از مطالب تاریخی خالی هستند. قسمتی از تاریخ معاصر ایران را می توانید هم در رمان های فارسی و هم در داستان های کوتاه و شعر فارسی جست وجو کنید؛ چه آنها که به تصریح به موضوع پرداخته اند و چه آنها که از نمادهایی بهره برده اند. مثلا اگر کتاب «سرگذشت کندوها»ی جلال آل احمد را ببینید، در حقیقت می شود گفت یک جور روایت نمادین است از مسئله ملی شدن صنعت نفت در ایران.
او با بیان این که کتاب ها و مجموعه شعرهای بسیاری داریم که بخش هایی از تاریخ را می توانید در آنها ببینید اظهار نمود: مثلا احمد شاملو شعر معروفی به نام «با چشم ها» دارد که به وقایع تاریخ چند دهه پیش ایران می پردازد و در آن شعر از نمادهایی برای بیان موضوع مورد نظر خودش استفاده کرده؛ نظایر این ها بسیار است. به هر حال به اعتقاد من این رویکرد جدید به مسئله تاریخ شفاهی، رویکرد بسیار خجسته ای است و از دل این ها اساسا بخش هایی پنهان و نامکشوف از تاریخ معاصر ایران استخراج خواهد شد.
شادروی منش همین طور با اشاره به وظیفه مورخان در استخراج تاریخ از ادبیات اظهار داشت: نکته ای مهم در تاریخ شفاهی معاصر ایران این است که قسمتی از آن تاریخ شفاهی به تدریج به صورت مکتوب هم درآمده است. مثلا اگر به کتاب های خاطرات اهل سیاست، دانش، فرهنگ و هنر اهل ایران معاصر نگاه نماییم، در این کتاب های خاطره نویسی عموما یک نوع نگاه شخصی و یک بعدی وجود دارد و در خیلی از مواقع چنین است که شخص وقایع تاریخی را به نفع خودش توجیه کرده است؛ آگاهانه یا ناآگاهانه، و از زاویه دید خودش به مسائل نگاه می کند. مورخان راستین موظف می باشند این قبیل مطالب را چه کتاب های خاطرات، سفرنامه ها و مطالبی را که به صورت تاریخ شفاهی هستند با هم سنجش کنند و بتوانند از بین آنها تاریخ علمی دقیق بی طرفانه ای استخراج کنند.
وی همینطور با بیان تاثیرات مثبت و منفی ویروس کرونا بر زندگی مردم اظهار داشت: کرونا نحوه معیشت اجتماعی مردم ما را به تمامی دگرگون کرده که شامل تغییرات بنیادی و اساسی در شیوه تعامل جامعه در عرصه های مختلف مثل اقتصاد، فرهنگ، هنر و... است. جنبه های منفی آن این است که به هر حال جامعه را مقداری به طرف در خودفرورفتگی برده و قسمتی از ارتباطات را محدود کرده است. بسیاری از افرادی را که عموما از پیشکسوت ها و از نسل های گذشته هستند و با فناوری های نوین کمتر آشنایی دارند، مقداری منزوی کرده است. البته می توان از تبعات منفی آن به نحوی گذرد کرد یعنی کسانی که با این تکنولوژی ها و فناوری ها آشنایی دارند کمک کنند تا این افراد هم بتوانند از این مسئله عبور کنند. اما جنبه مثبت آن هم این است که ارتباطات را از جهاتی گسترش داده؛ یعنی استفاده کردن از رسانه های دیداری و شنیداری و شبکه های اجتماعی که به صورت جهانی وجود دارد، این ارتباطات را خیلی تقویت کرده و به تدریج سازمان ها و نهادهایی که از قبل به شیوه های سنتی فعایت های فرهنگی، علمی و هنری داشتند متوجه شدند این روند، روند نسبتا طولانی ای خواهد بود و چاره ای جز این نداریم که با شرایط جدید هماهنگ شویم. همچون نهادهایی مثل شهر کتاب برنامه هایی را به صورت مجازی ارائه می کنند. به اعتقاد من در موضوع کرونا هم باید جنبه های مثبت دیده شود و هم منفی. باید اهتمام نماییم با گسترش جنبه های مثبت آن بر جنبه های منفی آن غلبه نماییم.
محمد شادروی منش در آخر با آرزوی این که هم وطنان مان از این بلا دور بمانند بیان نمود: امیدوارم بتوانیم در آینده ای نزدیک روابط درست انسانی نزدیک و تنگاتنگی را که از قبل داشتیم باردیگر برقرار و حتی آنرا نسبت به آن چه قبل از کرونا بوده تقویت نماییم.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب