طرح برتر ملی برای احیای میراث فراموش شده
فقط سفر: فقط سفر: اصفهان خانه های تاریخی، این میراث فرهنگی ایران زمین، مدت مدیدی است که دستخوش بی توجهی و غفلت واقع شده اند. خیلی از آنها یا به قصد ساختن یک ساختمان امروزی تخریب شده اند و یا به سبب عدم توجه و مراقبت لازم در آستانه نابودی قرار دارند. در این میان و برای نخستین بار، یک ایده نو به عنوان طرح برتر کشوری برای نجات و احیای خانه های تاریخی برگزیده شده است.
در میان خبرهای پی در پی از تخریب خانه های تاریخی، از طرحی آگاه شدیم که نه تنها خانه های تاریخی را از خطر تخریب و نابودی نجات می دهد، بلکه ارزش ذاتی آنها را زنده می کند و به این سرمایه های فراموش شده جانی باردیگر می بخشد. فردی که سال هایی از عمر با ارزش خویش را در کسب دانش و تجربه در زمینه فرهنگ و هنر سپری کرده، حالا برای نخستین بار در ایران پیشگام این طرح شده است. او به ایده خلاقانه خود جامه عمل پوشانده تا به افرادی که در این راه اندیشه آبادانی در سر دارند، یاری رساند.
«تهیه بسته های ارزش افزای مرمت، حفاظت و احیای خانه های تاریخی» نام طرحی است که توسط محمود ستایش مهر، در چهاردهمین جشنواره پژوهش و نوآوری در مدیریت شهری و هم در نهمین جشنواره پژوهش و آموزش در مدیریت شهری و روستایی سالجاری بعنوان اثر برتر برگزیده شده است. این طرح، ایده اصلی شرکت دانش بنیان «ملک و میراث ایرانیان» برای مرمت و احیای خانه های تاریخی است؛ خانه هایی که این روزها دستخوش ناملایمات زیادی شده اند.
در ادامه، آنچه می خوانید، گفت وگوی ایسنا با محمود ستایش مهر، استاد دانشگاه و مدیر عامل شرکت «ملک و میراث ایرانیان»، در رابطه با جزئیات و برنامه های این طرح نوین است.
ایده پرداختن به مساله مرمت و احیای خانه های تاریخی چه زمانی و چطور به ذهن شما خطور کرد؟
زمانی که می دیدم خانه های تاریخی هر روز بیشتر تخریب می شوند و از دست ما می روند، این ایده به ذهنم رسید. ما شاهد این هستیم که به بعضی از اماکن عمومی مانند مساجد یا حمام های تاریخی بالاخره بشکلی توسط دولت یا اوقاف توجه می شود و این مکانها حفظ و احیا می شوند، در حالیکه خانه های تاریخی بسیار کمتر مورد توجه دستگاههای حاکمیتی، بخش خصوصی و هم میراث فرهنگی قرار می گیرند. حتی اگر قرار باشد یک خانه ثبت تاریخی شود، مالکان آن خانه را دشمن خود می دانند، چون که محدودیت ها بسیار زیاد می شود و ارزش ملکشان از نظر اقتصادی آنقدر پایین می آید که حاضر می شوند زیر آن بنای تاریخی آب بگیرند که روی هم بریزد، اما بعنوان یک اثر تاریخی ثبت نشود.
در آن زمان با دیدن این مسائل می خواستم مشکلاتی را که در زمینه حفاظت و مرمت در حوزه احیای خانه های تاریخی سر راه یک نفر قرار می گیرد را در رساله دکتری کار کنم، اما به علت محدودیت هایی که در دانشگاه وجود داشت این اتفاق میسر نشد. بنابراین به ذهنم رسید که برای عملی ساختن این ایده و پرداختن به مسائل و مشکلاتی که بر سر راه مرمت و احیای خانه های تاریخی وجود دارد یک شرکت تاسیس کنم. در سال ۱۳۹۶ در مقطع دکتری دانشگاه هنر اصفهان قبول شدم و در سال ۱۳۹۸ شروع کردم به ثبت شرکت. همزمان با کارهای شرکت بر روی رساله دکتری هم کار می کردم، کارها کمی سنگین بود، اما به شکر خدا از رساله دفاع کردم و شرکت هم به ثبت رسید.
زمینه فعالیت شما در این شرکت متمرکز بر روی مشکلات و مسائل خانه های تاریخی در شهرهای ایران است یا این که به مرمت و احیای خانه های تاریخی در شهرهای جهان هم معطوف می شود؟
چند سال پیش شرکت کردن در یک همایش بین المللی مقدمه ای شد به جهت اینکه ما متوجه شویم در شهرهای دیگر دنیا هم مشکل تخریب خانه های تاریخی وجود دارد. در سال ۱۳۹۴ یک همایش بین المللی در تهران و همدان شرکت کردیم که در آن شرکت کنندگان از کشورهای دیگر هم حضور داشتند. در این همایش تیم ما در حوزه محافظت از بافت های تاریخی که رشته تخصصی مان بود بعنوان تیم برگزیده انتخاب گردید. سال بعد ما را دعوت نمودند به مرحله بعدی همایش در کشور روسیه و ما ۲۰ روز به صورت بورسیه به روسیه رفتیم. در این زمان که آنجا بودیم متوجه شدیم در آنجا هم همین مشکل خانه های تاریخی وجود دارد؛ خانه ها با بافت های تاریخی درحال تخریب بودند و کسی به آنها توجهی نداشت. دقیقا مشکلاتی که ما اینجا در این حوزه داریم با درصدی تفاوت، آنجا هم وجود داشت، همان جا من به این قطعیت رسیدم که بیایم وارد این حوزه شوم، چون که من فکر می کردم چشم انداز این کار فقط ایران است، اما متوجه شدم که نه تنها در اصفهان و ایران، بلکه ما می توانیم به صورت بین المللی هم اقدام نماییم. به امید خدا اگر توانستیم در ایران موفق شویم، در چشم انداز زمانی ما اینست که ان شاء الله وارد کشورهای دیگر هم در حوزه مرمت و احیای خانه های تاریخی بشویم.
به نظر شما در زمینه احیا و مرمت خانه های تاریخی چه خلاء و مشکلاتی وجود دارد؟
ما یک ساز و کاری که به خوبی و درستی یک خانه تاریخی را مرمت و احیا کند نداریم، برای مثال اگر شما بخواهید یک خانه جدید مثل این خانه هایی که هر روز ساخته می شوند، بسازید، به یک مهندس مشاور یا دفتر ساختمانی رجوع می کنید و می گویید من می خواهم اینجا خانه ای بسازیم، برای من پلانی طراحی کنید و از شهرداری مجوز می گیرید و مابقی کارها. اما آیا برای خانه تاریخی هم به همین منوال است؟ باید عرض کنم خیر.
یا در مثال دیگر از خانه های جدید؛ اگر شما نخواهید خانه بسازید و بخواهید خانه ای بخرید، می توانید به مشاور املاک سر کوچه بروید یا به سایت ها و برخی اپلیکیشن ها رجوع کنید و در نهایت خانه دلخواه خودتان را انتخاب می کنید. اما برای خرید خانه های تاریخی چطور؟ فرض کنید شما یک خانه تاریخی دارید و می خواهید آنرا بفروشید، چه کاری انجام می دهید؟ یا زمانی که علاقمند هستید یک خانه تاریخی را بخرید، نمی دانید کجا بروید، به بخش خصوصی، مشاور املاک، میراث فرهنگی، شهرداری، یا سایت و اپلیکیشن…؟ درست اینجاست که یک خلاء بزرگ شناسایی می شود.
نمی گویم برای مرمت خانه های تاریخی مکانی وجود ندارد، شاید مشاورها و سازمان هایی باشند، اما نه به سادگی. اگر هم وجود داشته باشند مشخص نیست که مرمت و حفاظت را با اصالت و هویت انجام می دهند یا نه. ازاین رو ما نیازی در این بازار احساس کردیم که وارد حوزه مرمت و احیا شویم.
ایده اصلی شرکت شما حول چه مفاهیمی شکل گرفته است؟
در حقیقت ما ایده شرکت را با این عنوان تعریف کردیم: «تهیه بسته های ارزش افزای مرمت، حفاظت و احیای خانه های تاریخی»، اما این به چه معناست و معنای ارزش افزا چیست؟ منظور ما از ارزش، اصالت و هویتی است که در خانه های تاریخی وجود دارد اما به آن توجهی نمی گردد، عده ای به صورت کلی محوش می کنند، عده ای با مرمت های اشتباه آنرا از بین می برند و به صورت کلی ساز و کار اشتباهی که در دستگاه دولتی و بخش خصوصی وجود دارد سبب می شود که این خانه ها نابود شوند و ارزش خودشان را از دست بدهند. پس ما به دنبال این هستیم که یک ساز و کاری ایجاد نماییم که به این خانه های تاریخی باردیگر ارزش ببخشیم و آن ارزش ذاتی که در این خانه ها وجود دارد را زنده نماییم.
به همین منظور، ما چند پَک (بسته) را آماده کردیم که آماده به مصرف باشند و با این روش فرایند مرمت، حفاظت و احیا و خرید و فروش خانه های تاریخی را برای مردم تسهیل می نماییم و به عبارتی تلاش می نماییم این دیو بزرگ خطرناک را در ذهن هایشان کم رنگ نماییم. در واقع، با عرضه این بسته ها به آنها می گوییم اگر شما خانه تاریخی دارید، ما کمک تان می نماییم و شما راحت می توانید آنرا مرمت، حفاظت و احیا کنید یا اگر می خواهید خانه تاریخی تان را بفروشید لازم نیست نابودش کنید تا بتوانید زمینش را بفروشید، بلکه همان را با ارزش افزوده بفروشید، یعنی اگر ارزش یک ملک را ۱۰ میلیارد تومان بگذارند، خانه تاریخی که باشد می گویند ۵ میلیارد تومان و آنرا به آسانی نمی خرند، اما ما می خواهیم کاری نماییم که بگوییم اگر ارزش ملک شما ۱۰ میلیارد است، خانه تاریخی هم هست پس ۲۰ میلیارد به بالا می توانید آنرا بفروشید. در واقع، با این کار خود خانه تاریخی را بعنوان یک چیز باارزش عرضه می دهیم که مالک به حفظ آن تمایل داشته باشد و سود اقتصادی خودش را در حفظ این خانه بداند. اگر توانستیم چنین کاری انجام دهیم، خانه خود به خود حفظ و احیا می شود، اما تا وقتی که این ساز و کارهای اشتباه وجود دارد ما نباید انتظار داشته باشیم که خانه های تاریخی ما که بخشی از هویت، اصالت و سرمایه های تجدیدناپذیر ما هستند حفظ شوند.
فرمودید خانه های تاریخی سرمایه های تجدیدناپذیر هستند، منظور شما از تجدیدناپذیر بودن خانه های تاریخی چیست؟
بعضی گمان می کنند با مصالح امروزی و الگو برداری از خانه های تاریخی می شود یک خانه تاریخی ساخت، در صورتیکه این یک دروغ است که فرد بیاید یک خانه جدید را به شکل تاریخی بسازد، خانه تاریخی متعلق به تاریخ است و چنین خانه ای فرم، مصالح و هزار و یک شیوه خاص خویش را در زمان خاص خود می طلبیده. ما امروز با شیوه و مصالح و فرم خودمان خانه می سازیم، امکان دارد از خانه های تاریخی بشکلی الهام بگیریم، اما امروز مصالح و شیوه و فرم خودش را می طلبد. ازاین رو خانه تاریخی یک سرمایه تجدید ناپذیر است و وقتی ما خانه های تاریخی مان را از دست می دهیم، به این معناست که چیزهایی را از دست می دهیم که دیگر آنها را نخواهیم داشت و اگر حفظشان نکنیم دیگر قابل تکرار نیستند. شاید ما نتوانیم به صورت صددرصد این سیل عظیم نابودی که در بافت های تاریخی ما افتاده است را کاهش دهیم، اما مصمم هستیم و تلاشمان را می نماییم که ان شاء الله آنرا کاهش دهیم و در جهت حفظ و احیا شدن آنها قدم برداریم.
برنامه شما برای احیا و مرمت خانه های تاریخی به چه منوال است و فرایند این بسته ها در این طرح به چه شکل است؟
در این طرح، بسته اول ما مشاوره است، زمانی که یک نفر می خواهد خانه تاریخی اش را حفاظت یا احیا کند اما نمی داند چه اقدامی باید انجام دهد، بعد از رفتن به ما، بسته اول را که مشاوره است به او عرضه می دهیم. ما تلاش می نماییم این بسته را حتی المقدور به صورت مجانی عرضه دهیم تا در جهت حفظ و احیا کمکی کرده باشیم و اطلاعات مان را در مورد آن چیزی که درس و رشته تخصصی مان بوده انتقال دهیم.
بسته های دوم ما شامل بسته های طرح مرمت و احیا هستند. درواقع، طرح مرمت و احیا شامل سه بخش؛ شناخت، صدمه شناسی و درمان می شود. زمانی که ما می خواهیم یک بنای تاریخی را مرمت و احیا نماییم، قدم اول اینست که شناخت صحیحی نسبت به آن بنا داشته باشیم. با شناخت صحیح، در قدم های بعدی می توانیم اشکالات را متوجه شویم و برای آن طرح درمان عرضه دهیم. پس قدم اول شناخت است و قدم بعدی، صدمه شناسی نام دارد. در این مرحله مشکلاتی مانند رطوبت، ترک، و مشکلات عمده کالبدی، اجتماعی، اقتصادی یا صدمه های مختلفی که امکان دارد به یک بنا وارد شده باشد را از ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، یا بعدهای دیگر شناسایی می نماییم و در نهایت برای آن طرح درمان می دهیم.
تفاوتی میان احیا و مرمت وجود دارد. احیا به معنای جان مجدد بخشیدن به یک بنا است. اما ما چطور می توانیم به یک بنا جان مجدد ببخشیم؟ به طور عمده منظور از احیا، کاربری مجدد دادن است. زمانی که می گوییم یک بنای تاریخی را مرمت می نماییم، ترک ها و آجرهای شکسته اش را درمان می نماییم و به موضوعات کالبدی آن می پردازیم. اما احیا بیشتر به فعالیتی که در آن خانه اتفاق می افتند می پردازد، برای مثال مکانی که روزی یک خانه تاریخی بوده امروز دیگر کسی در آن زندگی نمی کند و همین زندگی نکردن کسی در آن جا سبب تخریب بیشتر آن خانه می شود. وقتی این خانه را احیا می نماییم یعنی کاربری مسکونی به آن می دهیم تا یک عده باردیگر بیایند و در آن زندگی کنند یا این که به فرض آنجا را اقامتگاه سنتی یا مکانی برای طب سنتی می نماییم که انسان در آن رفت و آمد کنند و مراقبش باشند، چون که انسان ها هستند که از بناها محافظت می کنند. در طرح احیا، آدم ها را به خانه ها برمی گردانیم، کاربری مجدد به آنجا می دهیم و آن مکان را احیا می نماییم.
سومین بسته ما بسته اجرای مرمت است. بعد از مشاوره و طرح مرمت و احیا، بسته سوم، بسته اجرای مرمت است. یک مرمت با اصالت و با هویت به یک مرمت کار حاذق نیاز دارد، به فردی که با قوس ها، مقرنس ها، تزیینات و هم تاریخچه و فرم معماری در زمان خاص خود به درستی آشنا باشد. ما مرمت کارهای حاذق را به فراخور رشته تحصیلی مان کم و بیش می شناسیم. در نتیجه، یا خودمان بخش هایی از کار را به عهده می گیریم یا از اساتید با تجربه در این حوزه استفاده می نماییم و تلاش می نماییم یک مرمت با اصالت و هویت در بسته سوم خودمان عرضه دهیم.
بسته چهارم این طرح قرارداد راهبری بعد از احیا نام دارد. امکان دارد این سوال پیش بیاید که اگر کسی یک خانه تاریخی را خریداری کرد و هم طرح مرمت را در آن اجرا کرد پس از آن چه اتفاقی می افتد؟ در پاسخ می گوییم که بهترین حالت برای خانه اینست که خانه شود، اگر بیایند و در آن خانه زندگی کنند، در واقع بهترین استفاده از آن خانه صورت می گیرد. البته گام ها و پیشنهادهای بعدی هم به فراخور موقعیت وجود دارد.
بسیاری از خانه های تاریخی وجود دارند که مرمت و احیا شده اند، اما بعد از مرمت، درِ این خانه را بسته اند و با وجود این که مبالغ بسیار زیادی که صرف مرمت کرده اند، اگر نگوییم آن خانه از روز اول مرمتش بدتر شده، خیلی هم بهتر نشده است. یکی از علل این اتفاق اینست که به صورت کامل روی گردشگر خارجی حساب می کنند در صورتیکه امکان دارد به علل مختلفی همچون کرونا، توریست خارجی یک روز باشد اما ۱۰ روز نباشد و اگر فقط کسی روی توریست خارجی بخواهد حساب کند، این یعنی نابودی. یک انسان هوشمند اگر می خواهد یک اقامتگاه سنتی بسازد این برنامه را بشکلی تعریف می کند که بتواند یک کاربری های جایگزینی هم داشته باشد و یک بخشی از انرژی و کار را برای توریست داخلی می گذارد، در این صورت فرد شکست نمی خورد. در واقع، در مرحله قرارداد راهبری بعد از احیا، با عنایت به تجربه ای که در این ۱۵ سال در این حوزه کسب کرده ایم، آنرا به افراد عرضه می دهیم.
و اگر نکته ای خاص یا صحبتی ناگفته مانده لطفا بفرمایید.
از شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان تشکر می کنم به این خاطر که همیشه حمایت گر بوده و است و اگر حمایت ها و تسهیلات شهرک علمی تحقیقاتی نبود، ما تا هم اکنون دوام نیاورده بودیم. مسیر دشوار می باشد، چون که ما یک شرکت با سرمایه آنچنانی نبودیم که بخواهیم این ایده را پیش ببریم. تمام تلاش خودمان را می نماییم که در این راه پیش برویم و این ایده را به بار بنشانیم، مسلما هر چقدر حمایت ها بخصوص حمایت های مالی بیشتر باشد ما هم بهتر می توانیم در این راه پیش برویم و این ایده را عملی نماییم.
و یک مبحث دیگر این که بخش هایی از شهرک علمی تحقیقاتی محصول محور است و کسانی که محصولی دارند از ما موفق تر هستند و گاهی این روال سبب می شود که ما و شرکتهای مشابه به ما امتیازات و تسهیلات را از دست بدهیم. اگر در بحث های مالی این امکان باشد که برای ما و شرکتهای مشابه به ما که محصولی نداریم اما برای به بار نشستن ایده هزینه می نماییم، تسهیلات بیشتری در نظر گرفته شود، مسلماً چنین تدبیری به اثربخشی و پیشرفت بهتر کار کمک می نماید.
به گزارش فقط سفر به نقل از ایسنا، از سال ها پیش تاکنون، شاهد تخریب خیلی از خانه های تاریخی در اقصی نقاط کشور بوده ایم. برای مثال، در اصفهان، خانه های نایب اسدالله، نائل، ریخته گران و … همچون خانه های تاریخی هستند که تخریب شده اند و چه بسیار خانه های دیگری که گرچه تخریب نشده اند، اما مورد بی مهری و بی توجهی قرار گرفته اند. نابودی هر کدام از این خانه ها، یک تراژدی فراموش نشدنی است، چون که خانه های تاریخی بخشی از هویت ما و سرمایه های این سرزمین محسوب می شوند و نابودی هر یک از آنها، تعبیری از نابودی ما، تاریخ و فرهنگ ماست. امید می رود که با حمایت سازمان ها و نهادهای مرتبط از طرح های برگزیده و تلاشهای دلسوزانه افراد، گامی ثمربخش در جهت حفاظت و احیای میراث فرهنگی و تاریخی ایران زمین برداشته شود.
منبع: onlytravel.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب