راهكاری برای نهادینه كردن پاسداری از زیست بوم ایران
ایران باستان چطور از زیست بوم خود حفاظت می كرد و امروز چطور؟
به گزارش فقط سفر «می توان با ثبت ملی و فراگیر كردن جشن ها و پیشكش كردن شادمانی به مردم، آموزش و پرورش را برای پاسداری از زیست بوم ایران در روان مردم نهادینه كرد و كاستی ها و گرفتاری های كنونی را سامان داد.»
به گزارش فقط سفر به نقل از ایسنا، اشکان زارعی - پژوهشگر میراث فرهنگی و کارشناس تاریخ - در یادداشتی به بررسی علت رفتارهای هنجارشکنانه ی کنونی در مقابل کوتاهی ها، ساده انگاری و گاها دهن کجی ها به تاریخ و فرهنگِ کشور پرداخت و نوشت: «ایرانیان هزاران سال پیش خردمندانه دریافتند جهان آفرینش بر پایه ی چهار گوهر آب، آتش، هوا و خاک استوار است که اگر هر کدام آنها گرفتار کاستی یا آلودگی شوند، بی شک زندگی انسان با چالش روبرو می شود. به همین شوند (دلیل) آنها همه ی تلاش خویش را برای پاسداری و پاکیزه نگهداشتن این داده های اهورایی به کار بستند.
دکتر جلال ستاری، اسطوره پژوه (استوره) وتاریخ شناس دراین باره می گوید: "در اسطوره های ایرانی طبیعت و عناصر طبیعی نقش اساسی دارند. در هیچ اسطوره ای نیست که باد و آب و خاک و آتش بی تأثیر باشد. در کنار اسطوره های ما، در ادبیات ما هم نقش دارد. بیت معروف ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری، فقط معنای معیشت ندارد. حتما یک امری مافوق آن عناصر است. این یک جنبه اسطوره ای به آنها می دهد."
هرودت هم می نویسد: "مردم ایران در رودها، آب دهان نینداخته، دست نمی شویند و پیشاب «ادرار» نمی کنند." استرابون بر این باور است که: "ایرانیان برای شستشوی بدن در چارچوبی به نام آبزن قرار گرفته تن خویش را می شویند تا آب بیهوده از دست نرود". آبزن چیزی مانند وان امروزی بوده است. تیرداد اشکانی هم برای نیالودن آب به جای راه آبی٬ راه سخت زمینی را برای جنگ با روم برمی گزیند.
به نقل از گزنفون "ایرانیان باستان با گلاب پاشی، هوا را خوشبو کرده، با سوزندان عود، کندر و روشن نگه داشتن آتش هوا را پاکیزه می کردند". زیرادر اندیشه ایرانی آتش گوهر زندگی و نشانه پاکی، خجستگی و تندرستی بوده، که هرجا و هرگاه افروخته شود بیماری، بدی و زشتی ناپدید می شود. بدین گونه در هر شهر، هر کوی و کاشانه در اجاقی آتش را همواره روشن نگاه می داشتند. چنان که حالا دود دادن اسپند و چرخاندن آن در خانه ریشه در باور گذشته دارد. ایرانی ها باستان، آتش را از یک سو به نشانه فروغ ایزدی و از طرفی برای نقش به سزایی که در زندگی انسانی داشت ارج گزارده، پرستاری می کردند.
در نگرش ایرانی، زمین هم نماد زایش و باروری بوده که بامهربانی و فروتنی داشته های خویش را به دیگران می دهد. از ارزش زمین همین بس که داریوش بزرگ هخامنشی در سنگ نبشته ی تخت جمشید از اهورامزدا می خواهد کشورش را از گزند دشمن، دروغ و خشک سالی در پناه خود داشته باشد.
ازاین رو ایرانی ها باستان برای بزرگداشت آن، جشن های «سپندارمز»، «پیته شهیم گاه» و روز« زامیاد» را برگزار نموده، برای ماندگاری وشادابی زمین همواره گل و گیاه کاشته، به گسترش جنگل ها، باغ ها و کشاورزی می پرداختند.
چنان که واژه «پردیس» نمایشگر باور مردم ایران به درختان و گیاهان است چونکه باغ های آنان که پردیس خوانده می شد بسیار زیبا و دل انگیز بوده که در نگاه بیگانگان هم چون بهشت دیده شده است. به همین شوند (دلیل) اعراب و یونانیان واژه های فردوس و پارادایز را از ریشه پارسی پردیس گرفته اند.
هم چنین در فرهنگ این مردم، درخت سرو نماد راست قامتی، استواری و آزادگی بوده و گل نیلوفر هم نشانه ی زندگی به شمار می آید. بگونه ای که ریخت و چهره این ها را به همراه درخت بلوط، انگور، انار و گل زنبق در مهرازی ( معماری) تخت جمشید، تاق بستان، تیسفون و... به زیبایی می توان دید.
از طرفی نیاکان ما با برگزاری بیشتر از ۲۱ جشن در سال، که همگی دارای بن مایه های زیست محیطی بودند، جایگاه آفریده های خداوندی را در زندگی انسان به فرزندان خویش گوشزد می کردند. که در این حوزه می توان افزون بر جشن های پیش گفته از «اردیبهشتگان»، «شهریورگان»، «آذرگان »و «سده» در پاسداری از آتش، «جشن مهرگان »و «شب چله »درباره نقش خورشید، جشن« بهمنگان» و «میدیاریم گاه» به فرخندگی آفرینش جانوران یاد کرد.
ایرانی ها آن چنان به جنبه های روانی و زیباشناختی طبیعت آگاهی داشتند که برای هریک از روزهای ماه و ماه های سال نام گلی را برگزیدند. چنان که نماد اولین روز ماه گل «مورد» و واپسین آن، گل «بومادران» نام گذاری شده بود، ماه فروردین را هم با «بستان افروز» و اسفند را با گل « بیدمشک » می شناختند. ازاین رو ایرانی ها باستان را باید محیط بانان کهن و راستین تاریخ و پدیدآورندگان اولین فرهنگ نامه ی زیست محیطی جهان نام نهاد.
در گاه شماری باستانی، خرداد شمشین روز هر ماه و سومین ماه هر سال بود. این واژه که در اوستا به گونه ی هئوروتات به چم( معنی) کمال و رسایی آمده در جهان مینوی نماد امشاسپندان وهفت خصوصیت خداوندی است و در جهان خاکی پاسداری از آب های روان و پالایش آن از پلیدی ها را به دوش دارد.
ایرانی ها برپایه ی گاه شماری خویش و به دنبال برابری نام روز و نام ماه ششم خرداد را با رفتن به کنار چشمه ها، رودخانه ها و دریاها خداوند را نیایش نموده، نقش آب را پاس می داشتند. چون که آنان به درستی می دانستند هرجا آب نباشد بیابان «بی آبان» گردیده، زندگی تیره و تار می شود. از این رو «خردادگان» در کنار جشن های« تیرگان»، « آبانگان» و «میدیوشهم گاه» در ارج گذاری آب برپا می شد.
بی شک خرداد هر سال را باید محیطی زیست ترین ماه جهان به شمار آورد، چونکه مناسبت های فراوان از روزجهانی محیط زیست گرفته تا روز جهانی اقیانوس ها و از روز ملی گل و گیاه تا روز جهانی بیابان زدایی در آن نام گذاری شده و هفته ی محیط زیست هم از ۱۷ تا ۲۳ در همین ماه جای گرفته است، که در این میان «آب» پیوند دهنده ی همه ی این آیین ها است.
حالا باید پرسید چرا در سیاهه بالا از جشن دیرینه سال خردادگان نامی برده نشده است؟ آیا ایرانیانی که کارنامه ی درخشانی در نکوداشت محیط زیست داشته اند نباید نشانی از آنها در یادمان های جهانی دیده شود؟
در حالی ۲۵ تیر روز ملی گل و گیاه نام گذاری شده، که قبل از اسلام در این سرزمین هفتم امرداد در ارج گذاری جنگل ها، درختان و گیاهان جشن «امردادگان» برپا می شد.
به راستی این کوتاهی را باید چه نامید؟ ناآگاهی، ساده انگاری یا دهن کجی به تاریخ و فرهنگی نیاکانی؟ چهل سال است که از تهاجم فرهنگی و بومی سازی سخن گفته ایم، اما چه دستاوردی داشته ایم؟ فرزندانمان هر روز با تاریخ ایران بیگانه تر و دلبسته ی «ینگه دنیا» شده اند. آیا روزهای زیست محیطی به دل وجان مردم ایران راه یافته اند؟ آیا برگزاری نشست ها و همایش های سالانه پیرامون زیست بوم ایران سودی داشته است؟
برپایه آن چه آمارها و کارشناسان می گویند، هازمان (جامعه) ایرانی خشمگین، نگران و افسرده است. ناامیدی فزاینده، گسست ها و شکاف های خانوادگی و مرزهای اخلاقی شکسته شده، هم چنین نابه هنجاری ها هم رو به افزایش است.
ازسویی زیست بوم کشورمان هم در همه ی بخش ها روبه ویرانی و نابودی است مردم هم شوربختانه بدان نامهربان هستند، این در شرایطی است که بن مایه ی جشن های ایرانی شادی کردن، باهم بودن، سپاسمندی از خداوند، ارج گذاری جهان آفرینش و سفارش به پاسداری از زیست بوم ایران بوده و از آن جا که هر ۱۷ روز یک جشن برگزار می شد به آسانی این آموزه ها در روان مردم نهادینه می شود.
امروز هم می توان با ثبت ملی و فراگیر کردن این جشن ها و پیشکش کردن شادمانی به مردم، آموزش و پرورش را هم زمان انجام داده کاستی ها و گرفتارهای کنونی را سامان بخشید.
فراموش نکنیم سرشت آیین های ایرانی، خداگرایی است که با اسلام سازگاری دارد. برای نمونه نقش آب در سوره های بقره، نحل، روم، فرقان، نقش آتش در سوره های رعد، یس، واقعه و طه ٬ در سوره های شمس، انبیا، زمر و لقمان سودمندی های خورشید و در سورهای رحمان، انعام، واقعه، ابراهیم و... نقش درختان و گیاهان ستوده شده است.
از دیرباز گفته اند، گذشته چراغ راه آینده است. ازاین رو از دانش گذشتگان و جشن های ایرانی برای ساخت یک فرهنگ زیست محیطی و کاهش بخشی از گرفتاری ها در این حوزه بهره ببریم.
اگر جشن های ایرانی را بشناسیم آموزه های اخلاقی و انسانی آنها بر ما آشکار گردیده٬ راز ماندگاری و پایداری ایران را در می یابیم٬ چونکه باورها وآیین های ایرانی همواره کانون همبستگی ویکپارچگی ملی بوده اند. جشن های ایرانی را زنده نماییم تا ایران مان بماند و بپاید.»
منابع مورد استفاده برای این یادداشت «جشن های ایران باستان - هاشم رضی-»، «اساطیر وفرهنگ ایران -رحیم عفیفی -»، «آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز - ٬حمود روح الامینی - »، «آناهیتا٬پنجاه گفتار - ابراهیم پور داوود»، «جشن های ایران - عسگر بهرام-»، «اندیشه های فلسفی ایرانی - ابوالقاسم پرتو -» و «آیین زیست در ایران باستان - رضا رضایی-»
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب