كشف گنبدی پنهان در گنبدی دیگر؛
شهربانویی كه مسجد بدون مناره برای یزد ساخت! بعلاوه تصاویر
فقط سفر: تنها گنبد تیموری ایران كه چند سالی است از زیر لایه های گنبدی آجری كشف شده، متعلق به شهربانویی یزدی است كه دقیقاً پشت دیوارهای شرقی تكیه امیرچخماق پنهان شده و تنها برخی افراد كه از آن اطلاع دارند برای استجابت دعاها و حاجات خود در آن شمع روشن می كنند.
«ستی فاطمه خاتون» خواهر «بی بی گوهرشاد خانم» مدفون در حرم مطهر امام رضا (ع) است؛ همسر پاكدامن «امیر جلال الدین چقماق» یكی از سرداران و امرای شاهرخ تیموری كه افزون بر ۶۰۰ سال پیش در یزد می زیسته و بر این دیار حكومت می كرده است.
در آن دوران، زنان در یزد از منزلت و جایگاه بالایی برخوردار بودند و به نظر می آید همین دوران از مهمترین اعصار اهتمام به زنان بوده است.
مجموعه امیرچخماق كه حالا بعنوان میدان شهدا شناخته می شود، یكی از مهمترین خدماتی است كه این بانوی شیعه در چارچوب عمران و آبادانی شهر یزد انجام داده و آنرا در بیرون از حصار شهر برای تمام افرادی كه به هر دلیلی پشت دروازه شهر جا می ماندند، بوجود آورده است.
وی به منزلت رفاه بیشتر مردم، آب انبارهایی را هم كه به آب انبار پنج بادگیری و آب انبار امیرچخماق شهره هستند هم راه اندازی نمود.
البته خدمات عمرانی این بانوی نیك اندیش به همین جا هم ختم نشد و او همچنان به فعالیت های خود ادامه داد و مجموعه ای شامل بازار، حمام عمومی، كاروان سراها، خانقاه، قنات خانه و چاه آب سرد را هم ایجاد كرد كه البته همسرش در این امور تأمین كننده و یاری دهنده بود.
«فاطمه خاتون»، مسجدی در مجموعه امیرچخماق هم بنا نهاد كه اهمیت و زیبایی آن بعد از مسجد جامع است و آنرا با عنوان مسجد جامع نو می شناسند. این مسجد زیبا كه همچون نگینی فیروزه ای رنگ در میدان امیرچخماق خودنمایی می كند، از معماری منحصر به فردی برخوردار می باشد.
از آنجایی كه این بانوی شیعه، موافق وحدت شیعه و سنی بود، روایتی وجود دارد كه او مسجد را بدین منظور بدون مناره بنا نهاد تا هر دو قشر بتوانند از آن استفاده كنند چون كه مساجد شیعیان دو مناره ای و مساجد اهل سنت تك مناره ای ساخته می شدند.
البته روایت دیگری هم در ارتباط با بدون مناره بودن این مسجد وجود دارد به صورتی كه برخی معتقدند مساجدی كه توسط بانوان بنا شده و بانی آنها زن هستند، مناره ندارند. درون مسجد هم سنگ بزرگی كه وقف نامه بر آن منقوش است، وجود دارد و كاشی كاری ها و تزئینات داخلش هم بر شكوه آن افزوده است.
مقبره این بانوی یزدی در ضلع شرقی امیرچخماق و درست یك كوچه پس از آب انبار پنج بادگیری قرار گرفته است و بقعه ی گلی رنگ آن با چراغ سبز پررنگی از میان دیوارهای ضلع شرقی تكیه امیرچخماق، چشم ها را به سمت خود می كشاند.
بقعه «ستی فاطمه خاتون» كه در ابتدا از دیده ها پنهان و محل آن تاحدودی برای عموم جامعه گمنام بوده، در چند سال اخیر هویدا و گنبد زیبای گلین آن توسط اداره كل میراث فرهنگی، مرمت و مستحكم شده است.
گنبد مقبره ی این بانوی یزدی علاوه بر شمایل منحصر به فرد و چین خوردگی های خلاقانه و زیبا و رنگ و نمای سازگاری كه با بافت یكدست گلین و كاهگلی اطرافش دارد، دارای تزئینات آبی رنگ خاصی بر قسمت پایینی گنبد است كه همچون حاشیه ای رنگین، دور تا دور آنرا فرا گرفته است. رنگ آبی هم بر مركز گنبد همچون آبی به سمت پایین گنبد سرازیر شده است.
درون این بنای تاریخی دوره ی تیموری، نقوش معماری و نقاشی های متعلق به این دوره به كار رفته كه زیبایی آنرا چند برابر می كند اما بخش اعظمی از نمای ظاهری داخل بقعه فرو ریخته و نمای زیبای آن دیده نمی گردد.
یك سنگ قبر مرمرین دو طبقه هم در مركز این بنا و روی آرامگاه این بانوی شیعی قرار گرفته است.
گنبدی پنهان در حصار گنبدی آجری
«مجید علومی» مسئول مرمت این بقعه تاریخی در سال ۸۳ در گفتگو با خبرنگار ایسنا، این گنبد را تنها گنبد سالم و بجا مانده از دوره ی تیموری در كشورمان می خواند، اظهار می كند: گنبدهایی به شكل گنبد مذكور كه دارای شیارهای خیاری و چین خوردگی هستند، به معماری دوره ی تیموری تعلق دارند.
به نقل از وی، در ایران هم جز همین گنبد، مابقی كاملاً از بین رفته اند اما در كشورهای آسیای شرقی آثاری از معماری تیموری دیده می شود.
علومی با بیان این كه گنبد مقبره ی این بانوی یزدی در حصار گنبدی آجری در چند سال قبل پنهان بوده است، می گوید: اواخر سال ۸۹ بود كه در حین مرمت این بنا متوجه نقوش آبی بیرون زده از گنبدی آجری شدیم و گنبد اصلی از میان این حصار آجری بیرون آمد اما به علت آنكه بخش زیادی از نقوش آن از بین رفته بود و طرحی در دست نبود، نزدیك ترین طرح را برای آن اجرا و آنرا به همت استاد «خلیل كارگر» با آجر مرمت كردیم.
مدیر پایگاه جهانی باغ دولت آباد اضافه می كند: با عنایت به بررسی هایمان، این گنبد آجری توسط گروه مرمت گری كه در دهه ۴۰ و ۵۰ برای مرمت این گنبد آمده بودند، بوجود آمده بود و ضمن این اقدام، درون مقبره را هم برای حفظ نقوش آن با لایه ای از گچ پوشانده بودند كه اقدام بجایی بود.
وی با اشاره به این كه این مقبره از ابتدا توسط بانوان و ساكنان محلی شناسایی شده بود، تصریح می كند: هر چند ظاهراً این بنا تا حدودی گمنام بود اما بعضاً مراسم هایی در آن برگزار می شد و حتی برخی برای استجابت دعا و حاجات و اعتقادات خود در آن شمع روشن می كردند.
وی در مورد خصوصیت های درون این بقعه هم بیان می كند: درون آن نقوشی بسیار زیبا از عهد تیموری بوده كه با سه لایه گچ پوشیده شده ولی حالا هم در دست مرمت میراث فرهنگی قرار دارد تا بدون صدمه دیدن به نقاشی ها و طراحی های بسیار زیبا، این شاهكار تیموری مرمت شود.
علومی با بیان این كه هیچ اطلاعاتی از نسل، خانواده و حتی زندگی امیرچخماق و ستی فاطمه در دسترس نیست، می گوید: آنچه مسلم است اقدامات خیرمندانه ای است كه این شهربانو در جهت آبادی شهر انجام داده و آثار آن همچنان در شهر باقی مانده است اما در ارتباط با زندگی، مرگ و حتی همسر او بعنوان حاكم یزد، اطلاعاتی در دسترس نیست.
وی ادامه می دهد: این بانو مانند بانیان ابنیه ی دیگر در كنار مجموعه خود دفن شده و در مجاورت آن چاه آب سرد، قهوه خانه و دیگر بناها در محله ای به نام «دهك سفلی» وجود داشته است.
ستی فاطمه، خاتونی از خاندان پاكان
«سید مصطفی فاطمی» مدیر كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هم در ارتباط با این شهربانوی پاكدامن به خبرنگار ایسنا می گوید: «ستی فاطمه خاتون» خواهر «بی بی گوهر شاد خانم» زن پاكدامنی كه حالا در حرم امام رضا (ع) دفن شده و همسر امیرچخماق حاكم یزدی دوران تیموری بوده است.
وی در مورد خدمات این بانوی پاكدامن در یزد تصریح می كند: هم اكنون تنها گنبد این بقعه ی عهد تیموری مرمت شده اما همچنان بنای آن، نیازمند مرمت است. البته ضمن استقامت بخشی بنا، موریانه زدایی و ساماندهی فضای داخل برای قابل استفاده شدن آن در دست اقدام قرار دارد.
مدیر كل میراث فرهنگی استان می افزاید: نقاشی های داخل بقعه بسیار ظریف و زیباست و زمان و هزینه ی زیادی را برای مرمت می طلبد، ضمن این كه روی آنها چند لایه گچ هم پوشیده شده و بازسازی آن نیازمند طرح مرمتی جامعی است.
وی با بیان این كه این بانو در باغ خود دفن شده است، می گوید: ستی فاطمه خاتون در بخش پایینی باغ خود دفن شده و احتمال این كه خانه ی او هم در همین نزدیكی بوده باشد، زیاد است.
فاطمی در انتها از برگزاری همایشی برای بزرگداشت این شهربانوی یزدی خبر می دهد و می گوید: همایشی به پاس خدمات پرارزش این بانو در جهت عمران و آبادانی شهر یزد اردیبهشت ماه امسال برگزار می شود.
گزارش از فاطمه رهبر یزدی، خبرنگار ایسنای منطقه یزد
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب