خراسان را بشناسیم،
گنبد سبز نگین فیروزه ای که در بافت تاریخی مشهد می درخشد
به گزارش فقط سفر، خراسان رضوی یک دیرینه شناس خراسانی اظهار داشت: گنبد سبز یکی از بناهای شناخته شده عصر صفوی است که نام خویش را از رویه فیروزه ای متمایل به سبزی که دارد، گرفته و همچون نگینی فیروزه در بین بافت سنتی آجری رنگ مشهد می درخشد.
رجبعلی لباف خانیکی در گفتگو با ایسنا اظهار نمود: در قلب شهر مشهد و در خیابان «آخوند خراسانی» بنای چشم نواز و زیبایی به نام «گنبد سبز» قد بر افراشته است. این بنای آجری را آرامگاهی منسوب به «شیخ محمد مؤمن» عارف استرآبادی ملقب به «میرٍ مؤمن» مؤلف کتاب «تحفه حکیم» در طب و از شیوخ «ذهبیه» یا شخصیت دیگری معروف به «شیخ محمد مؤمن مشهدی» از علمای شیعه می دانند که بیشتر عمر خویش را صرف عبادت، تعلیم، تعلٓم، جمع آوری روایات و سخنان معصومین و خدمت به مردم کرد.
وی افزود: هر ۲ شخصیت مورد احترام و تکریم مردم بودند. وجود لوح سنگی شکسته و ناقص در داخل مقبره و بیتی که بر روی آن نوشته شده از سویی به تاریخ بنا در سال ۱۰۳۶ هجری قمری و از طرفی احیانا به نام مومن اشاره دارد.
لباف خانیکی افزود: بر این لوح سنگی « سال تاریخ این خجسته بنا/ بیت معمور قلب مؤمن دان» نوشته شده است و میتوان اظهار داشت که مجموع حروف عبارت «بیت معمور قلب مؤمن » بر مبنای محاسبه حروف ابجد ۱۰۳۶ می شود.
این پژوهشگر و دیرینه شناس خراسانی اظهار داشت: با اینکه در درون بنا در پایان کتیبه ای بر ساقه گنبد تاریخ ۱۰۵۸هجری قمری هم مشاهده می شود، اما میتوان احتمال داد که بنا در آن تاریخ به اتمام رسیده و تزئینات و کتیبه آن نصب شده است. البته باید اظهار داشت که آنچه نوشته شده امکان دارد با حقیقت تفاوت هایی هم داشته باشد.
لباف خانیکی اظهار داشت: در سال ۱۳۷۶خورشیدی مرمت و کف سازی گنبد سبز فرصتی فراهم نمود که بعد از جمع آوری آجر فرش کف مبادرت به گمانه زنی و جستجوی نام و نشانی از شخص یا اشخاص مدفون در مقبره نماییم.
وی افزود: حاصل مطالعات میدانی ما علاوه بر بقایای گورهای مختلف در محل، ۳ اطاقک تدفین یا «گورخانه» آجری کوچک در جبهه جنوب غربی بنا بود. گورخانه میانی کمی بزرگتر و آراسته تر به نظر می رسید که احیانا متعلق به شخصیتی والا مقام بوده و مدفن های طرفین به یمن حضور آن شخصیت در مجاورت قبر او قرار داشتند.
این دیرینه شناس خراسانی افزود: آن گورخانه ها هم بر روی قبور مخروبه کهن تر ساخته شده بودند و مشاهده چند قطعه سفال آبی سفید در محل می توانست دلیلی بر انتساب آن گورخانه ها به عصر صفوی باشد.
لباف خانیکی تشریح کرد: برداشت کلی از آن مطالعات این بود که از گذشته های دور در آن محل گورستانی بوده که برخی پژوهشگران از آن بعنوان «قبرستان میر هوا» نام برده و آنرا در نزدیکی ارگ و مجاورت باره شهر مشهد نشانی داده اند. در عصر صفوی شخصیت برجسته ای مانند شیخ محمد مؤمن درگذشته و به پاس حرمتی که داشته است مدفنش از دیگران ممتاز ساخته شده و بعدها احیانا ۲ نفر از هم مسلکان شیخ یا از بزرگان مشهد که درگذشته اند در کنارش به همان شیوه در درون گورخانه دفن شده و احیانا صورت قبر آنها در گورستان میر هوا از دیگران برجسته تر بوده تا این که در سال۱۰۳۶ و در عصر «شاه عباس صفوی» بر فراز آن قبور بقعه ای به شیوه آرامگاه خواجه ربیع و بقعه قدمگاه نیشابور ساخته شده است.
وی اظهار داشت: نقشه گنبد سبز مربع با گوشه های بریده یا «پخ» است. بنای ساخته شده بر روی نقشه نمایی ۸ ضلعی دارد، بر میانه هر یک از اضلاع بزرگ یک ایوان با درگاهی در میانه دیوار انتهایی تعبیه شده و بر هر گوشه یا اضلاع کوچک ۲ غرفه یا ایوانچه بر فراز هم ساخته شده اند.
لباف خانیکی افزود: فضای داخلی بنا مربع و چهارطاقی است و چهار جرز ضخیم در ۴ گوشه ساقه گنبد پیازی و دوپوش بنا را به دوش کشیده اند. تزئینات بنا نسبتا ساده اما زیبا و موزون است. بدنه های خارجی با نقوش هندسی گره و قاب بندی ها و لچکی های مزین به اسلیمی، شمسه و کاربندی در زیر سقف غرفه های چهار گانه‌ی پخی ها آراسته شده و ساقه گنبد را کتیبه درشت کوفی و نقوش محرابی شکل بر بالای کتیبه زینت داده است.
وی افزود: رویه گنبد با کاشی های فیروزه ای متمایل به سبز پوشیده شده که بنا نام خویش را از همان گنبد گرفته و چون نگینی فیروزه در بین بافت سنتی آجری رنگ مشهد می درخشیده است.
این دیرینه شناس خراسانی اظهار نمود: داخل بنا هم خالی از تزئینات نیست، در ناحیه پاکار گنبد کتیبه ای به خط ثلث با مضمون «صلوات کبیره» و حدیثی از پیامبر اکرم(ص) به قلم «حسین بن محمد المشهدی» به تاریخ ۱۰۵۸ نقش بسته است. تزئینات داخلی ساده و عموما با مبحث نقوش هندسی و قاب هایی به رنگ آبی، طوسی و سبز بر روی اندود گچ اجرا شده اند.
لباف خانیکی اظهار داشت: گنبد سبز با اینکه یک بنای شناخته شده از عصر صفوی است اما در طول زمان بارها مورد مرمت و باز پیرایی واقع شده است. بعنوان مثال بنا در سالهای ۱۰۵۵ و ۱۰۵۸ هجری قمری تکمیل و تزئین شده است. همینطور در سال ۱۳۵۱خورشیدی گنبد سبز مرمت و بازسازی شده است.
وی افزود: همینطور در سال۱۳۵۳خورشیدی کاشی کاری نمای بیرونی مرمت و تکمیل و در سال ۱۳۷۶ خورشیدی بنا کف سازی و گمانه زنی شده است.
لباف خانیکی اظهار نمود: این بنا در سال ۱۳۵۶خورشیدی به شماره ۱۳۷۰ در لیست آثار ملی ثبت شده است. در سالهای اخیر هم به همت هنرمندان و معماران میراث فرهنگی و هیأت امنای گنبد سبز بارها مورد مرمت و باز پیرایی واقع شده است.
وی بیان نمود: هم اکنون گنبد سبز علاوه بر جذابیت هنری و معماری بعنوان یک محفل عرفانی و روحانی مورد رجوع مؤمنان و ارادتمندان است و همچنان با زیبایی و صلابت در خیابان خاکی مشهد عرض اندام می کند.
منبع: فقط سفر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب